Elke dag worden tientallen nieuwe opdrachten gepubliceerd, waarvan er een aantal ongetwijfeld ook interessant zijn voor uw onderneming. Maar hoe en waar vindt u ze?
Zelf zoeken
U start uw zoektocht het best via de officiële kanalen, waar aanbestedende overheden hun opdrachten vanaf een bepaald drempelbedrag moeten publiceren:
- het Belgisch Bulletin der Aanbestedingen als het totale bedrag van de opdracht meer dan 85.000 euro (excl. btw) bedraagt
- het Publicatieblad van de Europese Unie als de totale waarde van de opdracht (excl. btw) volgende drempelbedragen overschrijdt:
Opdrachten voor een geringer bedrag verschijnen meestal op de website van de aanbestedende overheid of in de vakpers.
Automatisch zoeken
Op Vlaams en Federaal niveau gebeurt de publicatie van opdrachten elektronisch via e-Procurement, terwijl Wallonië en Brussel over een eigen platform beschikken. Als u zich op deze platformen registreert, kunt u een zoekprofiel aanmaken. Zo wordt u automatisch geïnformeerd als er een opdracht verschijnt die beantwoordt aan uw selectiecriteria (bv. sector, regio, bedrag, enz.).
Er zijn in ons land ook meerdere gespecialiseerde providers actief die een gelijkaardige, betalende service aanbieden.
Prospectie en netwerken
Als ondernemer weet u maar al te best hoe belangrijk prospectie en netwerken zijn om een commerciële relatie aan te gaan met particulieren of bedrijven. Voor de publieke en social-profitsector is dat zeker niet anders. Rondbellen, een aanbestedende overheid bezoeken, deelnemen aan beurzen, mond-tot-mondreclame – het zijn stuk voor stuk beproefde methodes om interessante opportuniteiten te ontdekken.
Bovendien zijn de begrotingen van de meeste aanbestedende overheden publieke informatie. Door hun budget grondig te bestuderen, kunt u heel wat afleiden over hun toekomstige behoeften en capaciteit om opdrachten uit te schrijven.
Laat uw reputatie voor u werken
Een minstens even doorslaggevende factor is de reputatie die u opbouwt door opdrachten uit te voeren. Als overheden de kwaliteit van uw dienstverlening of producten kennen, zullen ze sterker geneigd zijn om opnieuw met u in zee te gaan. Dit is vooral een troef bij procedures zonder bekendmaking, waarbij de aanbestedende overheid zelf een aantal potentiële leveranciers selecteert.
28.03.2016
Wie schrijft overheidsopdrachten uit?
Van openbare zenders over postsorteercentra tot vormingsorganisaties – de aanbestedende overheden in ons land zijn even talrijk als divers.
De entiteiten die onder de Belgische regelgeving over de overheidsopdrachten vallen – samen de ‘aanbestedende overheden’ genoemd – zijn bijzonder verscheiden. Daar is onze complexe staatsstructuur met meerdere bestuursniveaus zeker niet vreemd aan.
Bovendien blijft hun aantal nog toenemen. Zo moeten sinds de wetswijziging van 1 juli 2013 ook onderwijsinstellingen, ziekenhuizen en organisaties uit de sociale sector de procedures voor overheidsopdrachten toepassen. Voor uw onderneming meteen een bijkomende potentiële afzetmarkt!
Wie zijn de aanbestedende overheden?
- De Belgische federale structuur
- De federale overheid: de verschillende federale overheidsdiensten, defensie, de instellingen voor openbaar nut en sociale zekerheid en overheidsbedrijven zoals Bpost of Belgacom
- De drie gewesten: de eigen beleidsorganen van het Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar onder meer ook huisvestings- en vervoersmaatschappijen
- De drie gemeenschappen: de bestuursinstanties van de Vlaamse, Franse en Duitstalige gemeenschap, media, culturele instellingen, regionale luchthavens, …
- De lokale overheden
- De 10 provincies: naast bestuursorganen en beleidsinitiatieven op provinciaal niveau ook o.a. provinciale ontwikkelingsmaatschappijen en scholen.
- De 589 gemeenten: gemeentebesturen, intercommunales, hulpverleningszones, politiezones, …
- De social-profitinstellingen
Dit zijn rechtspersonen van niet-commerciële of -industriële aard die zijn opgericht om tegemoet te komen aan behoeften van algemeen belang. Om onder het toepassingsgebied van de wet te vallen, moeten ze minstens voor de helft op overheidsmiddelen draaien of onder controle of toezicht van de overheid staan. In de praktijk gaat het voornamelijk om:- scholen, hogescholen en universiteiten uit alle onderwijsnetten (officieel, gesubsidieerd officieel en vrij)
- ziekenhuizen en andere organisaties binnen de sociale sector, zoals zorgvoorzieningen of vzw’s die vorming aanbieden.
28.03.2016
Hoe verloopt een overheidsopdracht?
Overheidsopdrachten worden betaald met belastinggeld. Ze vallen dan ook onder een bijzonder rigoureus reglementair kader.
Een overheidsopdracht is een overeenkomst die een overheidsdienst of een organisatie uit de social-profitsector afsluit met één of meer marktpartijen om tegen vergoeding in haar behoeften te voorzien. Dat gebeurt volgens nauw omschreven regels en principes, onder meer voor de omschrijving, publicatie en toekenning van de opdracht.
Als uw onderneming zich op deze aantrekkelijke markt wil begeven, is het dan ook essentieel dat u de – vaak complexe – spelregels kent. Daarom zetten we de belangrijkste punten voor u op een rijtje:
Welke types overheidsopdrachten bestaan er?
Overheidsopdrachten zijn grofweg in te delen in drie categorieën, die de aanbestedende overheid onder bepaalde voorwaarden ook kan combineren:
Levering van goederen
Tot deze categorie behoren alle roerende goederen die een aanbestedende overheid nodig heeft om haar werking te verzekeren, van post-its tot gevechtshelikopters. Ze kan die zowel via aankoop, huur, huurkoop als leasing verwerven. Ook de plaatsing of installatie van de geleverde goederen vallen onder de opdracht.
Diensten
Dit opdrachttype betreft zowel materiële (zoals onderhoud, schoonmaak, catering of transport) als immateriële dienstverlening (zoals financiële diensten, consultancy, juridisch advies, technische ondersteuning of opleiding).
Dit gebeurt vaak in combinatie met een levering van goederen, zeker als de kostprijs van de diensten hoger ligt dan die van de goederen. Denk maar aan een ICT-bedrijf dat een softwarepakket aanlevert en tegelijk opleiding en ondersteuning moet voorzien voor honderden gebruikers.
Werken
Hieronder vallen het ontwerpen en/of uitvoeren van o.m. bouwkundige en civieltechnische werken voor een openbare opdrachtgever. Dit kan variëren van het bouwrijp maken van terreinen tot grootschalige infrastructuurwerken, zoals autosnelwegen, bruggen of sluizencomplexen.
Goed om te weten: alleen erkende aannemers komen in aanmerking voor dergelijke opdrachten.
Welke regels en basisprincipes moeten overheden respecteren?
Aanbestedende overheden werken met belastinggeld, dat ze zo efficiënt mogelijk moeten beheren en besteden. Daarom zijn overheidsopdrachten aan strikte regels gebonden, opgenomen in een aantal Wetten en Koninklijke Besluiten.
Level playing field
Kort samengevat legt deze regelgeving de aanbestedende overheden op om zo economisch mogelijk in hun behoeften te voorzien. Ze hebben daarvoor een hele batterij aan mogelijke procedures ter beschikking, die erop gericht zijn de prijs te drukken door de vrije markt optimaal te laten spelen.
Echte mededinging is natuurlijk pas mogelijk als alle kandidaten met gelijke wapens mogen strijden. Daarom is elke aanbestedende overheid bij het uitschrijven van een opdracht verplicht om drie basisprincipes te volgen:
- de opdracht moet voor iedereen toegankelijk zijn (bepaalde procedures kunnen weliswaar van dit principe afwijken)
- alle kandidaten moeten dezelfde informatie krijgen en op dezelfde manier behandeld worden
- de procedures, gehanteerde selectiecriteria en termijnen moeten volledig transparant zijn
Om dezelfde reden moet de overheid elke offerte in aanmerking nemen die voldoet aan de financiële, economische en technische criteria die zijn opgenomen in het lastenboek en de vormvereisten respecteert.
Wat betekent dit in de praktijk?
Om deze basisprincipes na te leven, moet de aanbestedende overheid:
haar behoeften duidelijk omschrijven
In deze voorbereidende fase zet de aanbestedende overheid nauwgezet uiteen voor welke behoefte ze een opdracht wenst uit te schrijven. Zo kan ze de totale waarde van de opdracht correct inschatten en de best aangepaste procedure kiezen.
Concreet stelt ze een tot in de puntjes uitgewerkt lastenboek op dat de verwachte prestaties beschrijft. Ze beslist in dit stadium ook of:
- ze de opdracht alleen of samen met andere overheden uitschrijft
- ze varianten of opties toestaat, waarbij kandidaten binnen bepaalde grenzen kunnen afwijken van het lastenboek
- ze de opdracht al dan niet opsplitst in ‘percelen’. Deze praktijk komt vaak voor bij omvangrijke of complexe dossiers en laat kandidaten toe een offerte in te dienen voor een gedeelte van de opdracht
de bekendmakingsregels naleven
Eenmaal het lastenboek is opgesteld, moet de aanbestedende overheid de opdracht aankondigen via de daartoe voorziene kanalen:
- als het totale bedrag van de opdracht meer dan 85.000 euro (excl. btw) bedraagt, moet ze verschijnen in het Belgisch Bulletin der Aanbestedingen
- als de totale waarde van de opdracht (excl. btw) volgende drempelbedragen overschrijdt, moet ze ook in het Publicatieblad van de Europese Unie worden gepubliceerd:
- 5.186.000 euro voor werken
- 207.000 euro voor leveringen en diensten. Voor nutssectoren en defensie ligt de drempel hier op 414.000 euro, voor centrale federale overheden op 134.000 euro.
- voor kleinere bedragen is er geen bekendmakingsplicht. De aanbestedende overheid zal dergelijke opdrachten doorgaans wel op haar website of in de vakpers publiceren of ze zelf aan een selectie van potentiële leveranciers voorleggen.
Naast een gedetailleerde beschrijving van de opdracht moet deze publicatie ook de indieningstermijn voor de offertes en de selectie- en toekenningscriteria vermelden
de beste offerte kiezen
Na ontvangst van de offertes zal de aanbestedende overheid ze grondig analyseren en vergelijken, waarna de wet haar oplegt de ‘economisch voordeligste offerte’ te kiezen. Bij deze keuze staat de beste prijs of prijs-kwaliteitverhouding centraal, maar ook andere factoren spelen mee.
Zo moet uit uw offerte duidelijk blijken dat uw onderneming financieel, organisatorisch en logistiek voldoende sterk staat om de opdracht tot een goed einde te brengen. En uiteraard zal de aanbestedende overheid de offerte ook aftoetsen aan de gunningscriteria die ze voor de opdracht heeft vastgelegd (bv. beperkte CO2-uitstoot, snelste uitvoering, laagste gebruikskosten, enz.).
Deze weging gebeurt op basis van een puntenscore of een waardeschaal, die de overheid toelaat om op objectieve wijze de beste kandidaat te selecteren.
belangenconflicten vermijden
Het toekennen van een overheidsopdracht moet volledig onpartijdig gebeuren. Bij het minste vermoeden van mogelijke belangenvermenging – zoals familieleden die voor één van de kandidaten werken of (financiële) banden met een potentiële leverancier – moet de persoon die bevoegd is voor de opdracht zichzelf wraken.
28.03.2016
Hoe kent de overheid een opdracht toe?
De procedures voor overheidsopdrachten zijn opgedeeld in twee grote categorieën:
- een open procedure start met de bekendmaking van de opdracht via de geëigende kanalen, waarna elke geïnteresseerde onderneming een offerte mag indienen. Daarna volgt er één enkele beoordelingsronde met analyse van de offertes en toewijzing van de opdracht.
- een beperkte procedure verloopt in twee fases: eerst publiceert de aanbestedende overheid een algemene oproep aan ondernemingen om zich kandidaat te stellen. Uit deze geïnteresseerden selecteert ze er dan een aantal – doorgaans minstens vijf – die volgens haar analyse over de beste troeven beschikken om de opdracht uit te voeren. In de tweede fase verzoekt ze deze kandidaten een offerte in te dienen, gevolgd door de gebruikelijke beoordelings- en toewijzingsronde.
Welke offertes worden geselecteerd?
In principe moet de aanbestedende overheid elke ingediende offerte in aanmerking nemen, op voorwaarde dat ze afkomstig is van een onderneming die:
- voldoet aan alle financiële, economische en technische minimumeisen vermeld in de aankondiging;
- zich niet in een toestand van uitsluiting bevindt (bv. faling, fiscale of RSZ-schulden, …); en
- een ‘regelmatige’ offerte indient: ze respecteert alle vormvereisten, speelt in op de behoefte die in de opdracht staat beschreven en bevat geen voorbehoud.
Welke kandidaat uiteindelijk de opdracht mag uitvoeren, hangt af van de gehanteerde selectiemethode, ook ‘gunningswijze’ genoemd:
- Bij een aanbesteding gebeurt de toekenning puur op basis van de prijs: de kandidaat die de laagste offerte indient, haalt de opdracht binnen.
- Bij een offerteaanvraag spelen meerdere selectiecriteria mee, elk met hun eigen gewicht, die in het lastenboek van de opdracht staan beschreven (naast prijs bv. ook milieu-impact, snelheid van uitvoering, materiaalkeuze, enz.). De opdracht gaat naarde offerte die na weging van deze criteria de hoogste score behaalt.
- De onderhandelingsprocedure wordt vooral gebruikt voor moeilijk te begroten of dringende opdrachten. Ze is uitsluitend toegankelijk in de gevallen vastgelegd in de wet op de overheidsopdrachten.
De procedure verloopt zoals een aanbesteding, zij het met één groot verschil: na ontvangst van de offertes nodigt de overheid een aantal kandidaten uit (minstens drie) om over hun voorstel te onderhandelen. Pas nadat ze hun offerte verder hebben kunnen verfijnen en aanpassen, vindt de definitieve toewijzing plaats.
Een variant is de ‘onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking’. In dit geval beginnen de onderhandelingen meteen te lopen, zonder voorafgaande selectie.
- Bij heel omvangrijke of complexe opdrachten – in de praktijk vaak publiek-private samenwerkingen – is een concurrentiedialoog aangewezen. In dit geval overlegt de overheid al met de mogelijke kandidaten terwijl ze het lastenboek nog aan het opstellen is.
In een eerste fase selecteert ze een aantal potentiële leveranciers, die ze uitnodigt om deel te nemen aan de dialoog. Daarin wordt gezamenlijk bepaald welke oplossing nodig is om optimaal in de behoefte van de overheid te voorzien.
Eenmaal overeenstemming is bereikt, krijgen de kandidaten de mogelijkheid om een offerte in te dienen. De uiteindelijke toewijzing gebeurt op basis van de gunningscriteria die in overleg zijn vastgelegd.
Speciale procedures
- Via een concessie voor openbare werken kan een aanbestedende overheid een partij de opdracht geven om werken op eigen kosten uit te voeren, in ruil voor de exploitatierechten van het uitgevoerde werk, eventueel aangevuld met een vergoeding (bv. bouw en uitbating van een ondergrondse parking of toltunnel).
- Sinds 1 juli 2013 kan een aanbestedende overheid die een opdracht uitschrijft voor goederen of diensten voor dagelijks gebruik ook een elektronische veiling (E-auction) organiseren. Dit is een extra stap in het gunningsproces, nadat de offertes zijn binnengelopen.
Eigenlijk gaat het om een ‘omgekeerde veiling’, bedoeld om de prijs zo veel mogelijk te drukken. Tijdens één of meerdere rondes kunnen de kandidaten telkens een lager bod uitbrengen voor (een deel van) hun offerte, waarna de partij met de laagste prijs de opdracht krijgt toegekend.
Goed om te weten
Een aanbestedende overheid die een procedure heeft gelanceerd, is niet verplicht de opdracht ook daadwerkelijk te gunnen. Blijkt bijvoorbeeld dat geen enkele kandidaat aan de vereisten voldoet of dat alle offertes het beschikbare budget overschrijden, kan ze beslissen om de opdracht niet toe te kennen of een nieuwe – eventueel verschillende – procedure op te starten. Ze moet deze beslissing weliswaar grondig motiveren.
Indien de opdracht in percelen is opgedeeld, kan de overheid – opnieuw mits motivatie – beslissen om maar een deel ervan te gunnen. De overige percelen kunnen vervallen of het voorwerp uitmaken van een nieuwe procedure.
Als het lastenboek dit uitdrukkelijk vermeldt, kan de opdracht één of meerdere keren worden verlengd – dezelfde leverancier blijft met andere woorden dezelfde diensten aanbieden. Normaal gezien mag de volledige termijn van de opdracht niet meer dan vier jaar bedragen.
28.03.2016
Welke informatie vindt u in een overheidsopdracht?
Het lastenboek van de overheidsopdracht bevat alle informatie die u nodig hebt om in te schatten of uw onderneming de opdracht aankan, uw kandidatuur te stellen en de opdracht correct uit te voeren.
Concreet treft u er volgende gegevens in aan:
- Voorwerp van de opdracht: een duidelijke beschrijving van de opdracht, met inbegrip van alle technische details en specificaties.
- Opdeling in percelen: in sommige gevallen is een opdracht onderverdeeld in verschillende takenpakkettenof categorieën, meestal op basis van geografische, technische of tijdsgebonden criteria. Deze delen worden percelen genoemd. Het lastenboek specifieert of uw onderneming:
- zich voor één of meerdere percelen kandidaat kan stellen;
- een gezamenlijke offerte kan indienen, bv. met een sectorgenoot of een bedrijf met een complementair aanbod.
- Varianten: de aanbestedende overheid kan een kandidaat vragen (of opleggen) om één of meerdere alternatieve uitvoeringswijzen en de overeenkomstige budgettering in de offerte op te nemen.
- Opties: bijkomende elementen van de opdracht, waarvan het (nog) niet zeker is of ze ook effectief zullen worden uitgevoerd. Het lastenboek bepaalt of u al dan niet verplicht bent een offerte in te dienen voor deze opties.
- Hoeveelheid: betreft de opdracht een vaste/forfaitaire of een geschatte hoeveelheid goederen of dienstenprestaties?
- Prijszetting: mag u een globale prijs opgeven, of moet u ze opsplitsen en detailleren per individuele kostenpost?
- Selectiecriteria: welke ondernemingen in aanmerking komen om de opdracht uit te voeren (financiële draagkracht, ervaring, technische expertise, …).
- Gunningscriteria: op basis van welke criteria en volgens welke procedure(s) de opdracht zal worden toegekend.
- Termijnen: o.a. voor het indienen van de offerte, het beoordelen van de kandidaturen door de overheid, uitvoering van de opdracht, eventuele goedkeuring door de bevoegde ambtenaar of minister, enz.
- Vormvereisten: hoe en in welke vorm de offerte moet worden opgesteld, welke documenten, attesten of handtekeningen verplicht zijn en via welk kanaal u ze moet indienen.
- Juridische bepalingen: rechten en plichten voor overheid en leverancier, waarborgen en eventuele boeteclausules (vooral gebruikt door grote beleidsorganen of instellingen, die binnen een veel strikter kader opereren).
Goed uitpluizen is de boodschap
Lastenboeken zijn in de regel vrij transparant. In een aantal gevallen kan het echter aangewezen zijn om juridisch advies in te winnen, zeker als er boeteclausules zijn opgenomen. Houd er ook rekening mee dat aanbestedende overheden soms bestaande lastenboeken ‘recycleren’ en aanpassen, waardoor er kleine foutjes of tegenstrijdigheden kunnen ontstaan. Laat bij twijfel beslist niet na om meer informatie of verduidelijking te vragen!